Mijn omgeving geeft mij vaak terug dat ik sterk ben in het analyseren van wat er aan de hand is. Het klopt dat ik me dat altijd afvraag. Wat precies maakt eigenlijk dat een bepaald probleem  bestaat? Volgens mij wil je dat weten. Je wil immers niet dat een probleem hardnekkig de kop op blijft steken. Dan moet je aan de krachten werken die het probleem in kwestie ‘produceren’.

Bij complexe problemen – veel betrokken mensen, ingewikkelde geschiedenis, uiteenlopende belangen, etc. – is het aanwijzen van “de” oorzaak vaak niet goed mogelijk. Denk maar eens aan de situatie dat een afdelingsmanager steeds harder gaat werken om de kwaliteit van de productie op peil te houden en de medewerkers steeds passiever lijken te worden. Een bekend gevoel voor sommige middenmanagers, nietwaar? De vraag die ik dan krijg, zou bijvoorbeeld kunnen luiden: “De inzet van de mensen hier is onder de maat. Kun je iets aan hun betrokkenheid doen? Met een workshop of zo?”

Het zoeken naar “de” oorzaak leidt in zo’n geval snel tot wederzijdse verwijten en dat levert niet veel positiefs op. Wat wellicht beter helpt, is het opsporen van de dynamiek die het probleem van de passiviteit ‘produceert’. Bijvoorbeeld: “Hoe meer de manager gaat controleren, hoe minder de medewerkers zichzelf verantwoordelijk voelen. Daardoor letten zij minder goed op (worden ‘passiever’ in de ogen van de manager) en maken zij meer fouten. En krijgt de manager nog sterker het idee dat hij echt alles moet controleren, want anders…..” Het is lastig om uit zo’n cirkeltje te komen zonder verwijten!

Eruit komen gaat nog het beste als je samen met alle betrokkenen een analyse van het ‘systeem’ maakt. Dan gaat het er niet om de ‘schuldigen’ te vinden, maar om te begrijpen hoe het komt dat het gaat zoals het gaat. Voor zo’n systeemanalyse gebruik ik verschillende tools. Ik heb veel ervaring met het maken van Causale Kaarten . Dat is een instrument dat heel goed werkt in ‘technische’ omgevingen. Maar er zijn ook alternatieven, zoals de ruimte gebruiken voor het onderzoeken van vraagstukken (“representaties”) of de systemische dynamiek onderzoeken met behulp van “organisatieopstellingen” .